مشاوره شغلی

تعریف راهنمایی شغلی : راهنمایی شغلی نوعی از راهنمایی است که بدان وسیله به فرد کمک می شود تا بر اساس شناخت استعدادها و رغبت ها و محدودیت ها و نیازهای شغلی جامعه بتواند شغل مناسبی انتخاب کند و پس از گذراندن دوره های آموزش به طور موفقیت آمیز و رضایت بخشی به آن اشتغال ورزد چون انسان در زندگیش باید شغلی برگزیند راهنمایی شغلی برای تمام انسان ها ضرورت می یابد و هیج فردی برای گزینش شغل مناسب از آن بی نیاز نیست . از طریق راهنمایی شغلی فرد مشاغل متعدد و خصوصیات خود آشنا می شود و با توجه به این دو مورد و شغلی را بر می گزیند که علاوه بر تأمین نیازهایش برای جامعه نیز مفید و ضروری است .

تعرف مشاوره شغلی :مشاوره شغلی فعالیتی است پویا و تخصصی حضوری بین مراجع (کسی که مشکل شغلی دارد ) و مشاور ( کسی که در شناخت و حل مشکلات شغلی تخصص و مهارت دارد .) که پس از تشخیص مشکل شغلی به مراجع در حل آن کمک می شود .مشاوره شغلی باید اطلاعات کافی در باره بازار مشاغل و شیوه های فرد شناسی داشته باشد . جریان مشاوره شعلی ممکن است به سازش مراجع با شغل فعلی یا تغییر آن بینجامد و مراجع به اشتغال در شغل جدیدی بپردازد.

ضرورت راهنمایی شغلی :

اشتغال به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر در زندگی فردی و اجتماعی مطرح می شود . بدین معنی که هر انسانی برای گذراندن زندگیش باید به اشتغال بپردازد.همچنین بقا و تداوم پویا و سازنده جامعه به اشتغال صحیح انسان ها بستگی دارد . از این رو هر انسانی سرانجام باید به توجه استعداد و رغبت خویش و با در نظر گرفتن نیازها و امکانات جامعه شغل مناسبی برگزید . مسلماً انتخاب درست زمانی امکان پذیر است که فرد تحت راهنمایی و مشاوره شغلی صحیح قرار گیرد .

ضرورت مشاوره شغلی :

راهنمایی شغلی به منظور انتخاب شغل مناسب ضرورت می یابد و بیشتر جنبه پیشگیری دارد چنانچه در جریان اشتغال ، شاغل با مسئله و مشکل شغلی مواجه شود برای رفع آن و سازگار کردن او با محیط شغلی به مشاوره نیاز است . چون احتمال بروز مشکلات شغلی در کارگاه ها و مؤسسات و نهادها برای کارکنان در زمان های مختلف وجود دارد باید مراکز مشاوره شغلی در این مکان ها تأسیس شود یا با حل مشکلات شغلی علاوه بر تأمین سلامت روان کارکنان بر میزان کارآمدی آنان نیز افزوده شود .

اهداف راهنمایی و مشاوره شغلی :

هدف راهنمایی شغلی این است که فرد پس از شناسایی خصوصیات خویش و آشنا شدن با ویژگی های مشاغل به انتخاب شغل مناسب بپردازد .

اهداف راهنمایی در دبستان ، راهنمایی و دبیرستان :

مهم ترین هدف راهنمایی شغلی در دوره ابتدایی آن است که دانش آموزان متوجه شوند که وجود تمام مشاغل مشروع و نیز اشتغال در آن ها برای ادامه زندگی افراد و بقای جامعه لازم است .

در دوره راهنمایی دانش آموزان از طریق راهنمایی شغلی باید از توانایی ها و خصوصیات خود بیشتر آگاه شوند و با تأیید بر خود شناسی و شناخت مشاغل مختلف برای طرح ریزی شغلی آماده شوند . در این دوره خود شناسی بر شغل شناسی تقدم دارد .

در دوره دبیرستان راهنمایی و مشاوره شغلی دو هدف اصلی دارد :

با فراهم کردن امکانات و موقعیت دانش آموز با خود شناسی و شغل شناسی کامل تر و دقیق تر طرح ریزی شغلی را انجام دهد و مشکلات موجود در انتخاب شغل را برطرف سازد .

باید اطلاعات دقیق تری در باره نتایج آزمو.ن های روانی ، شناسایی مشاغل متعدد و. امکانات و فرصت های استخدامی در دسترس دانش آموزان ثرار گیرد .

اهداف راهنمایی و مشاوره شغلی در ایران :

شناسایی و ایجاد انگیزه در افراد جامعه و راهنمایی آنان برای آن که مشاغلی را انتخاب کنند که با توانایی ها و استعدادهای آنان هماهنگی دارد .

کمک به افراد جامعه شغلی در جهت نیازهای جامعه و رغبت های شناخته شده آنان .

معرفی و اعزام افراد به مراکز آموزش مشاغل به منظور کسب تخصص لازم در باره شغلی که فرد برای استعداد و رغبت دارد .

گفتیم که هدف اصلی و نهایی ارائه اطلاعات شغلی و حرفه ای کمک به مراجع در تصمیم گیری صحیح و مناسب می باشد . در عین حال برخی از دانشمندان اهداف ارائه اطلاعات شغلی و حرفه ای را مورد بررسی قرار داده اند . از دیدگاه بری فیلد اهداف زیر اهداف ارائه اطلاعات شغلی و حرفه ای
می باشد :

آگاهاندن : راهنمایی شغلی و دادن اطلاعات گوناگون در زمینه شغل بدان جهت در اختیار مراجع قرار می گیرد تا مراجع در موارد مختلف با مشاغل متعدد آشنا شود . چون لازمه انتخاب صحیح داشتن اطلاعات کافی است پس باید اطلاعات به طور دقیق و درست در اختیار مراجع قرار گیرد .

سازش دادن : مراجع در نهایت باید با شغل انتخابی سازگار شود و به طور موفقیت آمیز بدان ادامه دهد .

مشاور شغلی و حرفه ای باید کار مراجع را در جریان اشتغال نیز پیگیری کند و با دادن اطلاعات لازم او را کمک می کند تا کارش را با موفقیت ادامه دهد و روز به روز بر مهارت های شغلی خود بیفزاید.

ایجاد انگیزه : ارائه اطلاعات شغلی در مراجع باید انگیزه ای به انتخاب شغل ایجاد کند چون هدف از ارائه اطلاعات شغلی در نهایت انتخاب شغل مناسب است باید در ارائه اطلاعات به اصول و موارد آگاهی مراجع توجه کافی مبذول گردد.

نقش مشاور در مشاوره شغلی :

نقش اصلی مشاور آن است که به مراجع کمک کند تا براساس اطلاعات شغلی و حرفه ای دقیق و معتبری که ارائه گردیده تصمیم مناسبی اتخاذ کند . مشاور هیچگاه نباید شخصاً برای مراجع شغلی را انتخاب نماید . مشاور برای آن که بتواند مراجع را در تصمیم گیری شغلی یاری دهد باید علاوه بر دسترسی به اطلاعات شغلی و حرفه ای به 5 منبع اطلاعاتی دیگر به شرح زیر توجه نماید :

اول) شناسایی زمینه قبلی و توقعات مراجع : مشاوره باید به شناخت عوامل خانوادگی و محیطی مراجع اقدام نماید و رابطه مراجع با دیگران و نیز نوع خود پنداری حرفه ای مراجع را کشف نماید . برای چنین شناسایی در درجه اول توصیه می شود مشاور شخصاً با مراجع و سایر افراد وابسته به تشکیل جلسات مشاوره اقدام کند .

دوم با بررسی و مکالمه پرونده دانش آموز اطلاعات خود را در مورد دانش آموز توسعه دهد . پس مشاوره شغلی در صورتی نتیجه بخش و مؤثر خواهد بود که بر پایه مشاوره فردی و شناسایی کامل فرد قرار گیرد .

دوم )شناسایی نظام آموزشی : مشاور مدرسه باید با نظام آموزشی و برنامه های مدرسه کاملاً آشنا باشد . مشاور باید نوعی همبستگی بین فعالیت خود و دروس مختلف ایجاد کند و در همین زمینه مشاور باید به بررسی دید و طرز تلقی کارکنان مدرسه نسبت به برنامه راهنمایی و مشاوره شغلی اقدام کند و اگر کارکنان مدرسه با برنامه کار مشاور آشنایی ندارند با تشکیل جلسات فردی و گروهی برنامه های مشاور شغلی و اهمیت آن را برای کارکنان توضیح دهد .

سوم ) شناسایی توانایی علمی معلم در باره مشاوره : معلم باید در برنامه مشاوره شغلی با مشاور همکاری نزدیک داشته باشد . مشاور قبل زا آغاز برنامه باید از میزان دانش و آگاهی معلمان در زمینه مشاوره اطلاع حاصل نماید و در صورتی که اطلاعات معلمان در این زمینه کافی نباشد به آن ها آموزش دهد . معلم می تواند با این آموزش جریان کار مشاور را تسریع و تسهیل نماید .
می توان اطلاعات شغلی را به وسیله معلمان در دسترس دانش آموزان قرار داد.

چهارم ) شناسایی آزمون های حرفه ای : گاهی لازم و ضروری است که مشاور شغلی از
آزمون های استعداد و رغبت استفاده نماید . لذا مشاور شغلی باید آزمون های مختلف حرفه ای را بشناسد ، چگونگی اجرای آن ها را بداند و با نحوه نمره گذاری و تعبیر و تغییر آزمون ها آشنا باشد و بتواند از آن ها در جهت کمک به مراجع بهره برداری کند .

پنجم ) شناسایی بازار کار : مشاور شغلی باید از بازار کار مطلع باشد و با مؤسسات استخدام کننده و نحوه استخدام آن ها آشنا باشد تا در صورت لزوم بتواند مراجعانی را که قصد استخدام دارند کمک نماید . مشاور شغلی باید با مکالمه تاریخچه هر شغل و سیر تکاملی جامعه بتواند آینده هر شغل را حدس بزند و نتیجه را به مراجع بگوید.

می توان اطلاعات لازم و ضروری در باره مشاغل و فرصت های استخدامی را تهیه و در دسترس دانش آموزان و مراجعان قرار داد.

شیوه های اجرای مشاوره شغلی :

روش های راهنمایی و مشاوره شغلی ممکن است به صورت فردی یا گروهی انجام شود برخی از این روش ها به شرح ذیل است :

 

روش های انفرادی راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای :

مطالب خواندنی : مشاور می تواند کتاب ها و جزوات مفید را در اختیاردانش آموزان قراردهد و آن ها را به مکالمه مطالب تشویق نماید واز آن ها بخواهد آموخته ها ی خود را برای دیگران بازگو نماید .

نوشتن مقاله : مشاور مدرسه می تواند از دانش آموزان بخواهد هر کدام شغلی را انتخاب نمایدو به تحقیق و پرسش در باره آن بپردازد و آموخته های خود را به صورت مقاله ارائه دهد . دانش آموزان میتوانند برای تهیه مقاله از والدین خود و نیز افرادی که در شغل مورد نظر تخصص دارند اطلاعات دقیقی کسب نماید .

اشتغال در ایام فراغت : چنانچه دانش آموزان ایام فراغت خود را به کارکردن و یا بازدید شغل سپری سازند عملاً اطلاعات در مورد آن شغل به دست خواهند آورد و طرز تلقی خود را نسبت به آن شغل تعیین خواهند نمود و تا حدودی به انتخاب صحیح نزدیک خواهند شد .

روش های گروهی راهنمایی شغل :

بازدید: بازدید فعالیتی است آموزشی – تفریحی که بدان وسیله گروهی از دانش آموزان با توجه به اهداف مشخص در زمان معین به مکان از قبل تعیین شده ای مراجعه می کنند ، بازدید زمانی مفید است که با برنامه زیر دقیق و مشخص انجام پذیرد .

اهداف بازدید برای بازدید کنندگان روشن باشد .

از طریق بازدید دانش آموزان آشنایی بیشتری با محیط زندگی خود به دست می آورند و خصوصیات و امکانات فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی جامعه را به طور عینی می شناسند و به چگونگی ارائه خدمات تولیدی و فرهنگی به وسیله مراکز مختلف پی ببرند . از طرق بازدیر در برنامه آموزشی مدرسه تنوع به وجود می آید و تلاش های دانش آموزان از یکنواختی خارج می شود . بازدیر در رشد و شکوفایی
دانش آموزان نقش مؤثری دارد و دانش آموزان اطلاعات جدید و موثقی در باره وسایل و ابزار و
شیوه های اشتغال به دست می آورند .

معرفی مشاغل : از طریق معرفی مشاغل اطلاعات ضروری در باره مشاغل متعدد در زمان نسبتاً کوتاه در دسترس تعداد زیادی متقاضی و علاقه مند قرار می گیرد و آنان را با دنیای مشاغل و
رشته های تحصیلی آشنا می سازد اطلاعات ضروری در باره هر شغل عبارتند از : تعریف شغل ، وظایف و مسئولیت ها ، شرایط احراز و ارتقای شغل ، چگونگی استخدام ، حقوق و مزایا و آینده شغل.

از طریق برگزاری برنامه معرفی مشاغل دانش آموزان علاوه بر آن که عملاً با مشاغل متعدد آشنا
می شوند همکاری نزدیک و متقابلی نیز بین کارکنان مدرسه و والدین به وجود می آید .زیرا والدینی که با برنامه مشخص و با قرار قبلی به مدرسه دعوت می شوند و در باره مشاغل سخنرانی می کنند با کارکنان و امکانات و کمبودهای مدرسه آشنا می شوند .

برای این که برنامه معرفی مشاغل بتواند برای دانش آموزان مفید واقع شود می توان مشاغل را که دانش آموزان به آن مشاغل رغبت بیشتر دارند انتخاب کرده و در خصوص آن مشاغل اطلاعاتی در اختیار آن ها قرار داد.

3-ارائه واحد شناسایی مشاغل : در این روش از فردی که در شغل مورد نظر تخصص دارد دعوت می شود با حضور در کلاس درس و استفاده از ابزار کارش دانش آموزان را با شغل خویش آشنا سازد و اطلاعات دست اول به آن ها ارائه دهد .

4-مقاله نویسی شغلی : در این روش از فرد خواسته می شود تا در باره ی شغل مورد نظر به تحقیق بپردازد و یافته هایش را به صورت مقاله ای تدوین کند . دانش آموز می تواند از والدین یا افراد متخصص کمک بگیرد .

5-نمایشنامه ی شغلی : شرکت در اجرای نمایشنامه ی شغلی یکی دیگر از روش های راهنمای شغلی است . دانش آموزان از روش ایفای نقش لذت می برند و اطلاعاتی در باره ی مشاغل به دست می آورند . افراد از طریق ایفای نقش به ادای وظیفه در شغل معینی می پردازند و با کمک راهنما اطلاعات گوناگونی در باره ی شغل مورد نظر به دست می آورند .

6- اشتغال در ایام فراغت : دانش آموزان از طریق اشتغال در ایام فراغت علاوه بر آن که پولی به دست می آورند و به تدریج می توانند نیازهایشان را مرتفع سازند ، عملاً با خصوصیات شاغل و
نحوه ی اشتغال در آن مشاغل آشنا می شوند .

مصاحبه ی شغلی :

با تهیه ی برنامه ای مشخص و از قبل تدوین شده می توان دانش آموز را برای جمع آوری شغلی بر اساس فرم معین نزد صاحبان مشاغل مختلف فرستاد و اطلاعات به دست آمده را بر روی نوار ضبط کرده و از آن در آینده در آموزش و اطلاع رسانی بهره گرفت .

طرح ریزی حرفه ای چیست ؟

یکی از نتایج مهم راهنمایی شغل و حرفه ای طرح ریزی حرفه ای است .

طرح ریزی حرفه ای فعالیتی اشتراکی است که مراجع و مشاور با یکدیگر و با حسن تفاهم کامل به انجام آن می پردازند . در جریان طرح ریزی حرفه ای مراجع به شناسخت کامل خصوصیات فردی و نیز شناخت مشاغل متعدد موفق می شود و با کمک مشاور سازش و تلفیق مناسبی بین خصوصیات فردی نوع شغل مناسب به وجود می آورد . عوامل متعددی در طرح ریزی حرفه ای دخالت دارند :

توانایی ذهنی 2- استعداد3- رغبت – شخصیت 5- توجه به واقعیت 6- عوامل محیطی توانایی ذهنی : احراز هر شغل به میزان معینی از رشد و توانایی ذهنی نیازمند است . به طور کلی توانایی ذهنی برای انتخاب آمادگی و اشتغال ضرورت تام دارد .اگر فرد کم هوشی شغلی را برگزیند که انجام آن به هوش و توانایی زیادی نیاز دارد در کارش دچار سرخوردگی و محرومیت خواهد شد و از عهده ی انجام کارش به خوبی برنخواهد آمد . اگر فرد پر هوش شغلی را انتخاب کند که به هوش و توانایی ذهنی کمتری نیاز دارد از شغلش خسته خواهد شد و رضایت کافی از شغلش نخواهد داشت . برای آن که فرد بتواند دوره های کار آموزی را با موفقیت سپری سازد و از شغلش راضی باشد باید شغلی را انتخاب کند که توانایی ذهنی کافی برای انجام آن را داشته باشد .

استعداد : مشاغل مختلف به استعدادهای خاص و معینی نیاز دارند . معمولاً موفقیت در هر شغل به وجود چندین استعداد نیازمند است . استعداد توانایی ها فطری فرد است که به امر یادگیری کمک می کند و آن راتسریع می نماید . استعداد نحوه و میزان یادگیری فرد را در زمینه های گوناگون در آینده پیش بینی می کند . ترستون اعتقاد داشت که استعداد متشکل از عواملی مانند درک کلامی ،روابط اعداد ، تجسم فضایی ، سرعت انتقال ، کلام روانی ، قدرت حافظه و استنباط می باشد . از طریق آزمون های استعداد مانند استعداد عمومی و استعداد تحصیلی می توان ابعاد و نوع استعداد افراد را تعیین کرد.

رغبت : رغبت عبارت است از تحریکی احساساتی است که با توجه و علاقه ی زیاد نسبت به چیزی تؤام باشد . رغبت زمانی ایجاد می شود که انسان چیزی را دوست بدارد آن شیء را مورد توجه قرار دهد و مشاهده کند یا در باره ی آن چیز بیندیشد و سرانجام از آن لذت ببرد .
رغبت ها از نظر سوپر چهار نوع می باشد :

رغبت بیان شده 2- رغبت نمایان شده 3- رغبت آزمون شده 4- رغبت فهرست شده رغبت ها و انتخاب شغل : به نظر استرانگ رغبت ها زمانی به وجود می آیند که فرد از حضور
ماده ای در اطراف خودآگاه شود و یا این که چیزی را مشاهده نماید در این حالت چنانچه فرد آمادگی پذیرش آن شیء را داشته باشد به آن پاسخ مثبت خواهد داد که نشان دهنده دوستی و رغبت اوست زمانی که فرد بخواهد هر چه زودتر از آن شی ء دور شود نشانه ی آن است که بدان شیء رغبت و علاقه ای ندارد . چون رغبت ها مهم ترین عامل در انتخاب شغل به شمار می آیند . به عبارت دیگر رغبت ها منعکس کننده ی توجه فرد به دنیای مشاغل ، نوع ارزش ها و نیازها و
انگیزش های فرد است .

شخصیت : شخصیت هر فرد مجموعه ویژگی های یگانه است که مختص آن فرد می باشد . افرادی برای برخی از کارها مناسب نیستند . در این نوع مشاغل گاهی شخصیت افراد با نوع شغل سازگار نمی باشد . می توان گفت نوع شخصیت در انتخاب شغل تأثیر زیادی دارد . هالند معتقد است افرادی که مشاغل مشابهی بر می گزینند تا حدودی در ساخت شخصیتی خود تشابهاتی دارند .

توجه به واقعیت : پاسخ هایی که از مراجعان در باره ی رغبت و شخصیت آن ها از طریق پرسشنامه حاصل گردد اگر با مشاهده ی کافی فرد توأم نباشد فاقد اعتبار کافی است .زیرا
رغبت های بیان شده خصوصاً در سنین خردسالی و اوایل نوجوانی ثبات چندانی ندارند و با توجه به موقعیت شکل خاصی به خود می گیرند ومشاور شغلی باید دائماً مراجع را با موقعیت مواجه سازد و عوامل متعددی که بی ثباتی و بی اعتباری جواب ها را موجب می شوند عبارتند از :

عده ای در مورد مشاغل و دروس مختلف اطلاعات لازم و کافی ندارند بدین جهت قضاوت این گروه در باره ی رغبت واقعی نسبت به شغل خاص نمی تواند با واقعیت همراه باشد .

عوامل گوناگون خارجی ارزش گروهی از مشاغل را تحت تأثیر قرار می دهند و موجب می گردند که فرد واقعیت را نادیده انگارد ، لذا قضاوت انسان در باره مشاغل مختلف تا زمانی که فرد شخصاً به کار مورد نظر اشتغال نورزد عملاً ارزش علمی چندانی ندارد .

گاهی رغبت های دانش آموزان و مراجعان بر اثر تقاضای والدین و یا خواست اطرافیان فرم
غیر واقعی به خود می گیرند و به شکل دیگری ظاهر می شوند .

با افزایش سن و تکامل انسان معمولاض رغبت ها فرم واقعتری به خود می گیرند و انتخاب های فرد بیشتر به واقعیت نزدیک می شود .به بیان دیگر با افزایش سن افراد در انتخاب شغل به استعدادها و توانایی ها ، امکانات و رغبت هایشان توجه بیشتری مبذول می دارند .

اگر انتخاب شغل با عدم توجه کافی به واقعیت انجام پذیرد فرد با یأس و ناامیدی و شکست و نارضایتی در شغل خود مواجه خواهد شد .

عوامل محیطی : عوامل محیطی مانند خانواده و طبقه اجتماعی و وضع جغرافیایی در انتخاب شغل فرد مؤثر می باشند . عواملی مانند نحوه غذاخوردن – عقیده و فلسفه در باره جهان هستی آداب و رسوم متعدد و چگونگی کار انسان ها فرهنگ آن جامعه را تشکیل می دهند . چنین فرهنگی تا حدود زیادی تعیین کننده نوع مشاغلی است که در جامعه وجود دارد . طبقه اجتماعی فرد نیز در انتخاب شغل و در طرح ریزی حرفه ای عامل مؤثری به شمار می رود . وضع اقتصادی فرد – زمینه های قبلی خانوادگی و محل اقامت از عوامل هستند که موجب تفاوت و تمایز بین خصوصیات فردی می شوند و به نوبه خود در انتخاب نوع شغل تأثیر می گذارند . موقعیت جغرافیایی نیز تفاوت هایی را بین مردم در زمینه های متعدد به وجود می آورد . این تفاوت ها در مناطق روستایی و شهری و نیز در بین مناطق شهری به خوبی مشهود است . بر اثر تعامل بین عوامل فرهنگی با وضع جغرافیایی فرهنگ خاص در منطقه مورد نظر به وجود می آید که به ایجاد اخلاق و ارزش های معینی در آن منطقه منجر می گردد . این تفاوت های منطقه ای موجب می شوند که افراد از برخی امکانات شغلی در منطقه محروم گردند یا بر عکس برخی امکانات شغلی در دسترس آن ها قرار گیرد که سایر مناطق فاقد چنان امکانات و فرصت هایی هستند . مثلاً کشاورزان شمال ایران امکانات لازم برای اشتغال به کار برنج کاری را دارند در حالی که در جنوب کشور بیشتر امکانات صنعتی مربوط به استخراج نفت در اختیار مردم قرار می گیرد.

 

نظرات شما عزیزان: